شب یلدا،یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که به مناسبت طولانی‌ترین شب سال در شب اول دی‌ماه (شبی که در تقویم میلادی به 21 دسامبر می‌افتد) برگزار می‌شود.

این جشن به تقلیل نور و افزایش شب مربوط می‌شود و به نوعی نمادی از پیروزی نور بر تاریکی است. در زیر به تاریخچه و جنبه‌های مختلف این جشن اشاره می‌شود:

ریشه‌های باستانی:

• شب یلدا به‌عنوان یک جشن باستانی با ریشه‌های ایرانی و زرتشتی شناخته می‌شود. زرتشتیان با توجه به اعتقادات خود، این شب را به عنوان آغاز فصلی جدید و تولدی دوباره‌ به نور جشن می‌گرفتند.
• در این شب، به دعا و نیایش پرداخته و بلندترین شب سال را، به‌عنوان فرصتی برای یادآوری قدرت آتش و نور، جشن می‌گرفته اند.

معنای کلمه:

• لغت “یلدا” از ریشه سریانی و به معنای “زایش” و “تولد” است که این مفهوم نشان‌دهنده زایشی جدید و تولدی دوباره در چرخه طبیعت است.

فرهنگ و ادبیات:

• شب یلدا در ادبیات فارسی به‌عنوان موضوعی پر از احساس آمده است. شاعران بزرگی مانند حافظ و سعدی در اشعار خود به زیبایی‌ها و ویژگی‌های این شب اشاره کرده‌اند.

جشن یلدا در دنیای امروزی

شب یلدا، با ریشه‌های عمیق فرهنگی و تاریخی، بیشتر در ایران و برخی کشورهای دیگر که دارای جمعیت ایرانی یا تأثیر فرهنگ ایرانی هستند، جشن گرفته می‌شود. کشورهایی که به طور خاص شب یلدا را جشن می‌گیرند عبارتند از:

۱. ایران

زادگاه شب یلدا و جایی که این جشن به طور گسترده و با آداب خاص خود برگزار می‌شود. خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و شب را با خوراکی‌هایی مانند هندوانه، انار، و آجیل می‌گذرانند.

۲. افغانستان

در برخی مناطق افغانستان، شب یلدا جشن گرفته می‌شود و معمولاً با خواندن شعر و قصه‌گویی همراه است.

۳. کشورهای آسیای میانه

کشورهای مانند تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان که به‌خاطر ارتباطات فرهنگی با ایران، شب یلدا را جشن می‌گیرند. در این کشورها نیز آداب و رسوم مشابهی برای این شب وجود دارد.

مراسمات قدیم یلدا که به عنوان شب چله نیز شناخته می‌شود، در فرهنگ ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته و دارد. و شامل آیین‌ها و سنت‌های مختلفی است.

برخی از آنها عبارتند از:

1. جمع شدن خانواده‌ها: خانواده‌ها و اقوام در شب یلدا دور هم جمع می‌شوند تا این شب را در کنار یکدیگر سپری کنند.
2. خواندن شاهنامه و حافظ‌خوانی: یکی از رسوم قدیمی، خواندن اشعار حافظ و داستان‌های شاهنامه است. مردم از شعرهای او برای پیش‌بینی آینده یا گرفتن الهام استفاده می‌کنند.
3. خوردن میوه‌ها و تنقلات خاص: انار و هندوانه از مهم‌ترین میوه‌هایی هستند که در سفره یلدا قرار می‌گیرند. این میوه‌ها نماد برکت، زایش و زندگی هستند. همچنین، آجیل و خشکبار نیز در این شب مصرف می‌شود.
4. قصه‌گویی و نقل داستان‌های قدیمی: بزرگترهای خانواده برای کودکان و دیگر اعضای خانواده داستان‌های قدیمی و افسانه‌ها را تعریف می‌کنند.

فال حافظ در شب یلدا یکی از سنت‌های زیبا و معنادار در فرهنگ ایرانی است. در این شب، که بلندترین شب سال به شمار می‌آید، خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و با تلاوت شعرهای حافظ به نوعی به پیشگویی و تعبیر اشعار او می‌پردازند.

برای گرفتن فال حافظ، می‌توانید به روش زیر عمل کنید:

1. یک نسخه از دیوان حافظ داشته باشید.
2. با نیت مشخصی کتاب را باز کنید و به‌طور تصادفی صفحه‌ای را انتخاب کنید.
3. شعر اولین غزل یا بیتی که به چشمتان می‌خورد را به‌عنوان فال خود در نظر بگیرید.
4. تعبیر آن را بیابید. این تعبیر می‌تواند بسته به موضوع سوال یا نیات شما متفاوت باشد.

این مراسمات و آیین‌ها با گذشت زمان ممکن است تغییراتی کرده باشند، اما همچنان بسیاری از این سنت‌ها در فرهنگ ایرانیان حفظ شده است.