کلمه“سه‌ترکه” یا “سترکه” در فرهنگ‌ها و گویش‌های مختلف ایران معانی متفاوتی دارد و بیشتر در زمینه‌ی دفع چشم‌زخم و حسادت استفاده می‌شود. برای مثال:
۱. سه‌تیرکه یا سترکه به عنوان شیء محافظ در برابر چشم‌زخم
در گذشته، مردم برای دفع چشم‌زخم از اشیایی مثل مهره‌ی آبی (چشم‌نظر) استفاده می‌کردند. یکی از این اشیا که به لباس یا بدن افراد وصل می‌شد، “سه‌تیرکه” یا “سترکه” بود. هنگام استفاده از آن، عبارتی هم خوانده می‌شد:
«صلی علی سترکه، چشم حسود بترکه»
این عبارت نوعی دعا یا ذکر بوده که با تأکید بر ترکیدن چشم حسود، هدفش محافظت از فرد در برابر بدخواهی و انرژی منفی بوده است.
۲. تفاوت معنایی در گویش‌های مختلف (لری و ترکی)
- در گویش لری، «سه‌تیر» به معنی سه گلوله یا سه تیر است.
- در زبان ترکی، “سه‌ترکه” (یا “سترکه”) به زنی که سه بار زایمان کرده گفته می‌شود.
- این دو معنی با کاربرد اصطلاح در بحث چشم‌زخم و دفع حسادت بی‌ارتباط هستند، اما نشان می‌دهد که واژه در مناطق مختلف معانی متفاوتی پیدا کرده است.
۳. ارتباط با دانه‌های اسپند و ترک‌های روی آن
در گلپایگان (و احتمالاً مناطق دیگر)، هنگام دود کردن اسپند برای دور کردن چشم‌زخم، مردم می‌گویند:
«چشم حسود سه‌ترکه!»
دلیل این نام‌گذاری این است که دانه‌ی اسپند روی سطح خود سه ترک مشخص دارد. بنابراین، وقتی کسی می‌گوید «چشم حسود سه‌ترکه» یعنی چشم حسود هم مثل دانه‌ی اسپند ترک بخورد و بشکند، تا دیگر نتواند آسیب برساند.
“سه ترکه” در واقع بخشی از یک شعر عامیانه است که قدیمی‌ها هنگام دود کردن اسپند، می‌خواندند.
آنها برای دفع چشم زخم می‌گفتند: «اسپند و اسپند دونه، اسپند سی و سه دونه، از حسود و بیگونه، خصوصا اهل خونه، صل علی سه ترکه، چشم حسود بترکه».
